Μικρό αφιέρωμα σε μια μεγάλη κυρία των γραμμάτων

Με αφορμή το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων (2019) που απονεμήθηκε στην Μάρω Δούκα, «για το σύνολο του λογοτεχνικού έργου της»

Δύο μόνο λόγια εισαγωγικά:

Τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας απονέμονται τα μεταπολεμικά χρόνια από το 1956. Και από το 1998 απονέμεται το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας που από το 2010 μετονομάστηκε σε Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων. Από το 1998 μέχρι το 2019, τέσσερις μόνο γυναίκες, από τους 22 βραβευμένους ανθρώπους των γραμμάτων, «αξιώθηκαν» να λάβουν το μεγάλο αυτό κρατικό βραβείο για το σύνολο του έργου τους: η Κική Δημουλά (2010), η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ (2014), η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (2018) και πρόσφατα, η Μάρω Δούκα (2019). Στο σκεπτικό της επιτροπής αναφέρεται ότι, « με τη μακροχρόνια και πλούσια προσφορά της στα ελληνικά γράμματα, η Μάρω Δούκα υπηρετεί επάξια το ατομικό και το συλλογικό στοιχείο, ψηλαφώντας σε βάθος τις κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές εκφάνσεις της εκάστοτε εποχής, χτίζοντας σύνθετους και μεστούς χαρακτήρες, ενσωματώνοντας νεωτερικές αφηγηματικές τεχνικές, κατορθώνοντας εν τέλει να αποτυπώσει, με εφαλτήριο το κληροδότημα των μεταπολεμικών γενεών, το στίγμα της μεταπολίτευσης, και γι’ αυτό της απονέμει το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική προσφορά του έργου της».

Προφανώς «τίποτα δεν χαρίζεται» όπως έχει τιτλοφορήσει το μυθιστόρημά της η Μάρω Δούκα. Γιατί αυτό το βραβείο το αξίζει η σπουδαία συγγραφέας της «Πηγάδας», της «Αρχαίας Σκουριάς», της «Πλωτής πόλης», της τριλογίας ( Αθώοι και φταίχτες, Το δίκαιο είναι ζόρικο πολύ και Ελάτε να πούμε ψέματα) , της «Πύλης εισόδου». Για όλους τους λόγους που αναφέρει η επιτροπή στο σκεπτικό της αλλά και για μερικούς ακόμη. Όπως ότι η Μάρω Δούκα στα βιβλία της «χτίζει» δομημένους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, ότι διακρίνεται για την ιστορική της γνώση και την κοινωνική της ευαισθησία, ότι δουλεύει με πάθος και ακούραστα γιατί «η τέχνη, αν είναι τέχνη, θέλει αντοχή, αλλά αυτό είναι ένα από τα μυστικά της που δεν μαθαίνονται εγκαίρως» όπως είπε ο αείμνηστος Στρατής Χαβιαράς όταν της παρέδιδε το βραβείο του περιοδικού « ο Αναγνώστης». Η Μάρω Δούκα αυτό το μυστικό το γνωρίζει πολύ καλά!

Δήμητρα Κουντή

Αποσπάσματα από δημοσιεύματα

Την περασμένη Κυριακή ανακοινώθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας 2019 για εκδόσεις του 2018. Το κορυφαίο βραβείο της χρονιάς, το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονεμήθηκε στην Μάρω Δούκα, «για το σύνολο του λογοτεχνικού έργου της». Έργο ζωντανό, στιβαρό, γοητευτικό, που έχει κερδίσει ένα μεγάλο κοινό συνειδητών αναγνωστών και που το ενδιαφέρον του ξεπερνά τον κόσμο του βιβλίου. Πρόκειται για μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων, κείμενα αυτοβιογραφικά που έχουν αποτυπώσει το στίγμα της Μεταπολίτευσης και της κρίσης και έχουν κτιστεί συστηματικά από μια συγγραφέα που δεν είναι περιχαρακωμένη στα γράμματα αλλά αντιλαμβάνεται και υπηρετεί τον κοινωνικό της ρόλο.

Η Δούκα τιμήθηκε με αυτήν την κορυφαία διάκριση χάρη σε μια θαρραλέα απόφαση της κριτικής επιτροπής. Μια απόφαση που δεν ήταν καθόλου εύκολη, από τη στιγμή που είναι συγγραφέας με ξεκάθαρη αριστερή (αλλά όχι κομματική) ταυτότητα, την οποία υποστηρίζει με ξεκάθαρο τρόπο στη δημόσια σφαίρα. Το πολιτικό παράδοξο είναι ότι θα πάρει το Μεγάλο Βραβείο από τα χέρια μιας υπουργού που έχει υπηρετήσει –και συνεχίζει–τις πιο αντιδραστικές θέσεις… Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τη βράβευσή της δεν της την ανακοίνωσε πρώτη, όπως είθισται, η υπουργός Πολιτισμού αλλά η πρόεδρος της επιτροπής, που μάλιστα είχε υποστηρίξει άλλη πρόταση, όπως φανερώνουν και τα Πρακτικά των Κρατικών Βραβείων (Μικέλα Χαρτουλάρη).

Πηγή: http://epohi.gr/ti-vraveia-theloume-poia-vraveia-fovomaste/

Ίσως συνιστά τη σπουδαιότερη μυθιστορηματική φιγούρα της Μάρως Δούκα. Η Αρχοντούλα Μπακάλογλου αποτελεί την εμβληματική μικροαστή Ελληνίδα της διπλανής πόρτας, καθώς ο ακατάσχετος μονόλογός της είναι αντιπροσωπευτικός «συλλογισμών της πλειοψηφίας». (…)Η Μάρω Δούκα έπλασε τη χαρακτηριστική ηρωίδα της χρησιμοποιώντας ιδιαιτέρως επιδέξια τον πλάγιο λόγο. Και ταυτόχρονα πάτησε γερά στην παράδοση παραπέμποντας στην προφορική πολυφωνία του «Τρίτου στεφανιού» του Κώστα Ταχτσή, στο αυτοπαθές αντικαθρέφτισμα του «Ιαγουάρου» του Αλέξανδρου Κοτζιά, και στην αποπροσωποποίηση του κεντρικού ήρωα στο «Κιβώτιο» του Άρη Αλεξάνδρου. Κατά την πάγια τακτική της, και η «Πύλη εισόδου» περιέχει μια ιστορία μέσα στην ιστορία εμπλουτίζοντας τη σύνθεση με αποχρώσεις, παραλλαγές και επανερχόμενα μοτίβα. Μόνο που σε αυτό το «φιλήσυχο» μυθιστόρημά της, η ακάματη πεζογράφος εισήγαγε στη θεματολογία της την παντοδύναμη ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση. Η ιστορία της Αρχοντούλας Μπακάλογλου αποτελεί ψευδώνυμη ανάρτηση στο facebook, γραμμένη από περισσότερα πρόσωπα, που και αυτά όμως αποτελούν επινόηση μιας άλλης γυναίκας χρήστη με το ενδεικτικό ψευδώνυμο Λακάν Λακάν, η οποία ξεκινά να πλάσει μια γυναίκα που «άλλα λέει και άλλα πράττει, άλλα πράττει και άλλα υπαινίσσεται, άλλα υπαινίσσεται και άλλα θέλει». «Το ιδιωτικό είναι πολιτικό» μοιάζει να υποστηρίζει η Δούκα στο βαθύτατης αυτογνωσίας νεοελληνικό κοινωνικό μυθιστόρημά της.

Κριτική της Ελισάβετ Κοτζιά για την «Πύλη εισόδου», εκδ. Πατάκη.

Πηγή:https://www.kathimerini.gr/1049836/article/politismos/vivlio/h-istoria-ths-arxontoylas-mpakalogloy

Η Μάρω Δούκα είπε:

• «…έχοντας να διαλέξω ανάμεσα στην εν ζωή φήμη και τη μετά θάνατον δικαίωση, θα διάλεγα τη μετά θάνατον δικαίωση. Ακριβώς γιατί πάντα με συγκινούσε έως δακρύων το ομηρικό ήθος»!

• «…Γράφω με τη δική μου «ξεροκεφαλιά», προσπαθώντας για το καλύτερο, μέσα στο δικό μου πλαίσιο. Κι ίσως αυτό να είναι και το ζητούμενο του αναγνώστη, που θα ήταν σε θέση να αναζητήσει στα βιβλία μου την αναγνωστική απόλαυση…».

• «Αν δεν είχα διαβάσει πολύ στην εφηβεία μου, ίσως να μην έφτανα ποτέ στην ανάγκη να θέλω κι εγώ «να γράψω». Οφείλω πολλά στους Ρώσους, στους Αμερικάνους και, κυρίως, στους Γάλλους συγγραφείς. Αλλά ας είμαι δίκαιη. Στο εικονοστάσι μου μόνο Έλληνες έχω. Κι έτσι, με τους πεθαμένους, το έρμα μας για να προχωρήσουμε, και με τους νέους και με τους νεότερους και τους νεότατους, και με τους φίλους και τις φίλες συναδέλφους μου» (Θοδωρής Αντωνόπουλος-25.6.2014: Μάρω Δούκα – Οι αθηναίοι).

Πηγή: https://www.lifo.gr/mag/features/4366

• «Οι συγγραφείς πρέπει πρώτα να γράψουν και μετά να εξηγήσουν και να αναλύσουν. Αν είχα κατά νουν όσα γράφουν οι κριτικοί για το βιβλίο, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχα γράψει το παραμικρό – γιατί ποτέ δεν ξέρει ο συγγραφέας εκ των προτέρων τι θέλει να κάνει, πώς θα συνεχίσει και πού συγκεκριμένα θα καταλήξει. Όλα είναι αναγκασμένος να τα βρει στην πορεία και αφού έχει ξεκινήσει. Όπως κι αν έχει, στο βιβλίο μου φαντάστηκα και επινόησα μια γυναίκα η οποία δεν έχει τίποτε από μένα. Στο τέλος, ωστόσο, κατάλαβα ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια την κουβαλούσα μέσα μου. Ήθελα να προσηλώσω το βλέμμα μου στους άλλους, να φτιάξω ένα γυναικείο πρόσωπο που θα περιλάμβανε και πολλά άλλα, που θα το αποτελούσαν πολλαπλές εκδοχές. Κι εκείνο που δημιούργησα εντέλει είναι μια ηρωίδα η οποία διαχέεται και σε άλλες, αποδεικνύοντας πως τόσο η ίδια όσο και η κοινωνία τριγύρω της έχουν αγγίξει τα όριά τους. Όπως το δείχνει και το εξώφυλλο του βιβλίου: πολλές γυναίκες η μια μέσα στην άλλη, που αντικατοπτρίζονται και προβάλλουν τις μορφές τους στην επιφάνεια του νερού. Το βιβλίο κάνει τα εσωτερικά αποκαλυπτήρια της ηρωίδας του, εκκινώντας από τη στασιμότητα των κλονισμένων βεβαιοτήτων της εποχής μας, Ραχοκοκαλιά του είναι μια γυναίκα που βρίσκεται στον προθάλαμο της ωριμότητάς της και αναλογίζεται εκ των ένδον τον βίο της – χωρίς να απευθύνει τον λόγο στους άλλους, απλώς ακούγοντάς τους και παρακολουθώντας τις κινήσεις τους. Έτσι, όμως, η πρωταγωνίστρια μετατρέπεται σε καθρέφτη του καιρού της, της πόλης της, που είναι η Αθήνα, και του καθημερινού της περίγυρου». Για το καινούριο μυθιστόρημά της «Πύλη εισόδου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.

Πηγή: https://parallaximag.gr/life/texnes/maro-douka-prepei-na- chrisimopoiisoume-to-facebook-ki-ochi-na-ypodoulothoume-s-afto

• «Ποτέ δεν τόλμησα να δηλώσω ιστορικός κι ας έχω τελειώσει το Ιστορικό και Αρχαιολογικό του Καποδιστριακού. Τόλμησα όμως ως μυθιστοριογράφος να συναναστραφώ, αν θα μπορούσε να ειπωθεί αυτό, την Ιστορία, να συνομιλήσω μαζί της, να τη σεβαστώ αλλά και να την προκαλέσω, επιμένοντας στις διαστρεβλωμένες, συσκοτισμένες, αποσιωπημένες περιοχές της, πάντα ως πεζογράφος που φιλοδοξεί να εξανθρωπίσει το γεγονός». [Το κείμενο εκφωνήθηκε από τη Μάρω Δούκα κατά την παρουσίαση στην Αθήνα του βιβλίου της Αιμιλίας Σαλβάνου "Η συγκρότηση της προσφυγικής μνήμης", στις 22/3/2018, και διατηρεί τον προφορικό του χαρακτήρα]. 

Διαβάστε περισσότερα:

https://www.patakis.gr/persons/11820/%CE%94%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B1-%CE%9C%CE%AC%CF%81%CF%89/


http://www.biblionet.gr/author/11820/%CE%94%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%B1,_%CE%9C%CE%AC%CF%81%CF%89,_1947-

(Οι φωτογραφίες  της ανάρτησης προέρχονται από το διαδίκτυο και ανήκουν στους δημιουργούς τους).


Επιμέλεια αφιερώματος: Δήμητρα Κουντή